SGP2020

[s32e08] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần II : Chương 7 TẠI SAO CHÚNG TA LẠI GIÀ VÀ CHẾT.  Cái chết và tuổi tác tạo nên một điều bí ẩn mà chúng ta thường thắc mắc khi còn là trẻ con, từ chối khi là thanh niên và miễn cưỡng chấp nhận khi đã trưởng thành. Tôi hầu như không nghĩ ngợi về tuổi tác khi còn là sinh viên. Bây giờ khi đã 54 tuổi, tôi thấy nó rõ ràng thú vị hơn. Tuổi thọ trung bình của người da trắng ở Mỹ hiện nay là khoảng 78 tuổi đối với đàn ông, 83 tuổi đối với phụ nữ. Nhưng ít người trong số chúng ta sống được đến năm 100 tuổi. Vậy tại sao chúng ta lại dễ dàng sống đến 80 tuổi, khó có thể sống đến 100 tuổi và gần như không thể sống khi đã 120 tuổi? Tại sao con người được tiếp cận sự chăm sóc y tế tốt nhất, và tại sao động vật bị nhốt trong chuồng với rất nhiều thức ăn, không có vật dữ mà vẫn chắc chắn bị yếu đi và chết? Đó là đặc điểm dễ thấy nhất của chu trình sống, nhưng cái gì đã gây nên nó lại không hề rõ ràng.

[s32e07] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần II : Chương 6 CHỌN LỌC GIỚI TÍNH VÀ NGUỒN GỐC CỦA CHỦNG TỘC LOÀI NGƯỜI. “Này anh da trắng! Hãy nhìn theo đường thẳng này ba người đốn củi. Người thứ nhất thuộc về đảo Buka, người thứ hai thuộc về đảo Makira, còn người thứ ba thuộc về đảo Sikaiana. Anh không thấy ư? Anh không nhìn đủ thẳng ư? Tức thật, tôi  nghĩ có khi con mắt thuộc về anh, nó làm hỏng đích ngắm rồi?” Không, quỷ tha ma bắt nó đi, con-mắt-thuộc-về-tôi không  hỏng sau khi đã được chữa trị. Đó là lần đến thăm đầu tiên của tôi tới quần đảo Solomon ở Tây Nam Thái Bình Dương, và tôi nói với anh hướng dẫn viên đầy vẻ khinh bỉ qua thứ tiếng Anh bồi rằng tôi nhìn thấy rất rõ sự khác biệt giữa ba người đàn ông trên chiếc thuyền ở đằng kia. Người thứ nhất có nước da đen sẫm và tóc xoăn, người thứ hai có da sáng hơn và tóc xoăn, còn người thứ ba có tóc thẳng và mắt xếch hơn. Vấn đề duy nhất của tôi đó là tôi không có chút kinh nghiệm gì về người của mỗi đảo riêng biệt ở Solomon trông ra sao. Sau chuyến đi đầu tiên đến Solomon, tôi cũng đã có thể nhận biết người dân của từng đảo thông qua màu da, tóc và mắt của họ.

[s32e06] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần II : Chương 5  LỰA CHỌN BẠN ĐỜI VÀ BẠN TÌNH NHƯ THẾ NÀO. Liệu rằng có những tiêu chuẩn về sắc đẹp và độ hấp dẫn chung nào của con người được chấp nhận bởi những người khác nhau về hình thức như người Trung Quốc, Thụy Điển hay Fiji hay không? Nếu không, liệu chúng ta có thừa hưởng  sở thích riêng về bạn đời thông qua gen, hay chúng ta học được nó thông qua việc nhìn vào những thành viên khác trong xã hội? Thực chất chúng ta đã chọn bạn tình và bạn đời của bản thân như thế nào?

[s32e05] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần II : Chương 4 KHOA HỌC CỦA VIỆC NGOẠI TÌNH Con người có rất nhiều lý do để nói dối khi được hỏi rằng họ ngoại tình vào lúc nào. Chính vì vậy sẽ cực kỳ khó khăn để có được các thông tin khoa học xác thực về vấn đề quan trọng này. Một trong số rất ít những chứng cứ tồn tại về sự thật khó khăn này lại xuất hiện như là kết quả hoàn toàn không ngờ tới của một nghiên cứu y học, được tiến hành từ nửa thế kỷ trước với một mục đích hoàn toàn khác. Các kết luận của nghiên cứu  này vẫn chưa hề được tiết lộ cho tới tận ngày nay.

[s32e04] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần II : Chương 3 PHẦN 2. LOÀI ĐỘNG VẶT VỚI VÒNG ĐỜI LẠ LÙNG. Chúng ta vừa mới lần theo lịch sử tiến hóa của mình thông qua sự xuất hiện của những con người với một cấu trúc giải phẫu hoàn toàn hiện đại và có năng lực hành vi. Nhưng những nền tảng đó không chuẩn bị cho chúng ta tiến thẳng tới việc xem xét các dấu hiệu văn hóa của loài người, như ngôn ngữ hay nghệ thuật. Đó là bởi vì chúng ta mới chỉ có được các bằng chứng về bộ xương hay công cụ lao động. Đúng như vậy, sự tiến hóa của con người ở bộ não lớn và dáng đứng thẳng là những điều kiện tiên quyết cho ngôn ngữ và nghệ thuật, nhưng bản thân nó thôi thì chưa đủ. Chỉ với một đặc điểm về cấu trúc bộ xương không đảm bảo được nhân tính của con người. Thay vào đó, quá trình phát triển vươn tới nhân tính của chúng ta còn đòi hỏi những thay đổi mạnh mẽ trong vòng đời của chúng ta, và điều này sẽ trở thành chủ đề được nói tới trong phần 2. Với bất cứ loài nào, ta cũng có thể mô tả về thuật ngữ sinh học “vòng đời”. Nó bao gồm những đặc điểm như số con được sinh ra trong mỗi lứa, sự chăm sóc của cha mẹ, các mối quan hệ xã hội giữa những cá thể trưởng thành, cách mà những con đực và cái lựa chọn để kết đôi giao phối, tần số của các mối quan hệ giới tính, thời kỳ mãn kinh (nếu có) và tuổi thọ trung bình.. Chúng ta lấy ra những dạng biểu hiện cụ thể của các dấu hiệu này bởi chúng tồn tại trong những loài giả dụ như ở con người. 

[s32e03] Jared Diamond - Loài Tinh Tinh Thứ Ba : Phần I : Chương 2 BƯỚC NHẢY VỌT VĨ ĐẠI.  Trong suốt nhiều triệu năm về trước, kể từ khi loài người bắt đầu rẽ nhánh khỏi nhóm động vật nhân hình, chúng ta vẫn không có gì đáng tuyên dương hơn tinh tinh trong cách tạo lập cuộc sống. Vào thời điểm cách đây tới 40.000 năm về trước,  Tây Âu còn là vùng đất của người Neanderthal, một nhóm người tiền sử mà ở đó, các dạng nghệ thuật và tiến bộ sơ khai vẫn chưa hề xuất hiện. Sau đó, một biến đổi lớn đã nhanh chóng xảy ra, con người với đặc điểm giải phẫu giống người hiện đại đã xuất hiện tại châu Âu, cùng với nghệ thuật, nhạc cụ, phương tiện chiếu sáng, thương mại và sự tiến bộ. Chỉ trong một thời gian ngắn, người Neanderthal đã hoàn toàn biến mất.

Phần I: Chỉ Là Một Loài Thú Lớn  Khác. Chương 1 : Truyền Thuyết Về Ba Loài Tinh Tinh.

Rõ ràng con người không giống như các động vật khác. Nhưng cũng hiển nhiên chúng ta là một loài thú lớn nếu xét trên những đặc điểm chi tiết nhất về giải phẫu và phân tử. Mâu thuẫn này là đặc tính kỳ diệu nhất của con người. Điều đó cũng chẳng có gì lạ, nhưng chúng ta vẫn khó lòng hiểu được nó sẽ tiếp tục thế nào và mang ý nghĩa gì.

Sự thăng trầm của Angkor - Những thắc mắc về Angkor - Môi trường của Angkor - Sự trỗi dậy của Angkor - Thành phố vĩ đại - Kỹ thuật ấn tượng - Sự suy tàn của Angkor. 

[s31e17] Jared Diamond : Sụp đổ : Phần 3 :: Chương 16 THẾ GIỚI NHƯ MỘT VÙNG ĐẤT LẤN BIỂN:  TẤT CẢ NHỮNG ĐIỀU ĐÓ CÓ Ý NGHĨA GÌ VỚI CHÚNG TA NGÀY NAY? .   - Giới thiệu .   - Những vấn đề nghiêm trọng nhất .   - Nếu chúng ta không xử lý.   - Cuộc sống ở Los Angeles .   - Những lý lẽ phản đối giản đơn . Quá khứ và hiện tại .   - Những lý do để hy vọng. 

[s31e16] Jared Diamond : Sụp đổ : Phần 3 :: Chương 15 CÁC DOANH NGHIỆP LỚN VÀ MÔI TRƯỜNG: .  ĐIỀU KIỆN KHÁC NHAU, HẬU QUẢ KHÁC NHAU .  - Khai thác tài nguyên.  - Hai mỏ dầu.  - Động cơ của những công ty dầu lửa.  - Hoạt động khai thác khoáng sản rắn.  - Động cơ của các công ty khai thác mỏ.  - Những khác biệt của các công ty khai thác mỏ.  - Ngành khai thác gỗ .  - Hội đồng Quản trị Rừng thế giới.  - Ngành hải sản.  - Kinh doanh và công chúng. 

[s31e15] Jared Diamond : Sụp đổ : Phần 3 :: Chương 14 TẠI SAO MỘT SỐ XÃ HỘI LẠI CÓ NHỮNG QUYẾT ĐỊNH TAI HẠI? - Lộ trình tới thành công.  - Không lường trước được vấn đề.  - Không nhận thức được vấn đề.  - Hành vi lý trí tai hại.  - Những giá trị tai hại.  - Những thất bại phi lý khác.  - Những giải pháp thất bại.  - Tín hiệu của hy vọng.  Giáo dục là một quá trình liên quan tới hai đối tượng với những vai trò khác nhau, đó là: những giáo viên truyền đạt kiến thức cho sinh viên, và những sinh viên tiếp thu kiến thức từ giáo viên. Thực tế, như mọi giáo viên có tư tưởng cởi mở phát hiện, giáo dục cũng còn là quá trình sinh viên truyền đạt kiến thức cho giáo viên của họ, qua việc không thừa nhận những gì mà giáo viên cho là đúng và đặt ra những câu hỏi mà trước đó giáo viên chưa hề nghĩ tới. Gần đây tôi cũng phát hiện ra điều này khi giảng dạy một khóa học về đề tài các xã hội đối phó với những vấn đề môi trường như thế nào, cho những sinh viên năm cuối rất tích cực tại Trường Đại học California tại Los Angeles (UCLA) của tôi. Quả thực, khóa học còn là một cuộc tổng duyệt sơ bộ những tài liệu cần thiết để viết cuốn sách này, khi đó tôi đã thảo xong một vài chương và đang lên kế hoạch viết những chương khác, và vẫn có thể có những thay đổi lớn.  Sau khi làm quen với lớp, bài giảng đầu tiên của tôi là về sự sụp đổ của xã hội đảo Phục Sinh, đối tượng trong Chương 2 của cuốn sách này. Trong phần thảo luận sau khi kết thúc bài giảng, câu hỏi tưởng như đơn giản khiến các sinh viên của tôi lúng túng nhất chính là câu thực tế trước đó tôi cũng còn chưa hiểu hết: Bằng cách nào một xã hội lại có thể đưa ra một quyết định rõ ràng là một thảm họa khi chặt tất cả những cây gỗ mà xã hội đó đang phụ thuộc vào chúng? Một sinh viên đã đặt câu hỏi mà tôi trước đó tôi cũng từng phân vân rằng: Người Phục Sinh chặt cây cọ cuối cùng trên đảo đã nghĩ gì khi ông ta chặt nó. Với tất cả những xã hội khác mà tôi đề cập trong các bài giảng sau này, các sinh viên cũng thường đặt ra câu hỏi về cơ bản tương tự như câu hỏi này. Họ luôn hỏi một câu liên quan tới bài giảng là: Còn bao lâu nữa con người vẫn tiếp tục cố tình phá hủy sinh thái, hay ít nhất là biết rõ những hậu quả có thể xảy ra nhưng vẫn tàn phá môi trường? Bao lâu con người lại vô tình hay phá hủy môi trường mà không hề biết? Những sinh viên của tôi phân vân không biết liệu.  - nếu sau hàng trăm nữa mà con người vẫn còn tồn tại. 

[s31e14] Jared Diamond : Sụp đổ : Phần 3 :: Chương 13 Khai Thác Australia

CHƯƠNG 12 .  TRUNG QUỐC, NGƯỜI KHỔNG LỒ LẮC LƯ .   - Tầm quan trọng của Trung Quốc.   - Giới thiệu về Trung Quốc.   - Không khí, nước, đất.   - Môi trường sống, các loài sinh vật những dự án khổng lồ.   - Hậu quả.   - Những mối liên hệ  Tương lai.  Trung Quốc là nước đông dân nhất thế giới, với khoảng 1 tỷ 300 triệu người, chiếm 1/5 dân số thế giới. Đây là nước lớn thứ ba thế giới về diện tích và về đa dạng sinh học. Nền kinh tế Trung Quốc, vốn dĩ đã là nền kinh tế lớn, đang phát triển với tốc độ nhanh hơn bất kỳ một nước lớn nào khác, tới gần 10% mỗi năm, cao gấp 4 lần tốc độ tăng trưởng của các nền kinh tế Thế giới thứ nhất. Trung Quốc cũng là nước có tỷ lệ sản xuất thép, xi măng, sản phẩm thủy sản, máy thu hình cao nhất thế giới; đồng thời là nước sản xuất và tiêu thụ than, phân bón và thuốc lá cao nhất thế giới; gần đứng đầu thế giới trong sản xuất điện và (sẽ sớm đứng đầu) xe hơi, tiêu thụ gỗ xây dựng; đồng thời hiện đang xây dựng một chiếc đập thủy điện và thực hiện dự án dẫn nước lớn nhất thế giới.  Song song với những thành tựu kinh tế tột bậc này, những vấn đề môi trường của Trung Quốc cũng thuộc diện trầm trọng nhất thế giới và ngày càng trầm trọng hơn. Một danh sách dài gồm đủ các loại vấn đề môi trường từ ô nhiễm không khí, tổn thất đa dạng sinh học, mất đất canh tác, sa mạc hóa, đầm lầy khô cạn, các thảo nguyên suy thoái, thiên tai do con người gây ra tăng cả về tần suất và mức độ cho tới các loài sinh vật gây hại, chăn thả gia súc quá mức, những dòng sông đứt dòng chảy, mặn hóa, xói mòn đất, tích tụ rác thải, ô nhiễm và thiếu nước. Tất cả những vấn đề môi trường này cùng với những vấn đề môi trường khác đang gây ra những thiệt hại kinh tế, những xung đột xã hội và những vấn đề sức khỏe vô cùng lớn cho Trung Quốc. Chỉ riêng những vấn đề này cũng đủ để đánh giá tác động của các vấn đề môi trường của Trung Quốc đối với riêng người dân nước này đã là một mối lo lớn.  Nhưng là một cường quốc về kinh tế, diện tích và dân số nên chắc chắn những vấn đề môi trường của Trung Quốc sẽ không chỉ là vấn đề nội bộ mà sẽ lan tràn ra khắp thế giới, và các nước khác trên thế giới sẽ ngày càng bị ảnh hưởng bởi chúng ta cùng chung một hành tinh, các đại dương và bầu khí quyển với Trung Quốc, và ngược lại các nước khác cũng gây ảnh hưởng tới môi trường Trung Quốc thông qua toàn cầu hóa. Việc Trung Quốc mới gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới sẽ khiến ảnh hưởng của nước này tới các nước khác càng lớn hơn. Ví dụ, Trung Quốc hiện đã là nguồn thải khí hàng đầu thế giới với các loại khí thải vào bầu khí quyển như sulfur oxide, chlorofluorocarbon và các loại khí khác phá hủy tầng ôzôn, và (sớm) cả carbon dioxide. Bụi và chất ô nhiễm lơ lửng trong không khí bị gió cuốn về phía đông sang các nước láng giềng và thậm chí tới tận Bắc Mỹ; đây cũng là một trong hai nhà nhập khẩu gỗ rừng nhiệt đới hàng đầu thế giới và là động lực lớn đối với tình trạng phá rừng nhiệt đới. 

[s31e12] Jared Diamond : Sụp đổ : Phần 3 :: Chương 11 MỘT HÒN ĐẢO, HAI DÂN TỘC, HAI LỊCH SỬ: CỘNG HÒA DOMINICA VÀ HAITI .  - Những khác biệt của hai nước.  - Hai lịch sử.  - Nguyên nhân gây ra sự khác biệt.  - Những tác động môi trường của Dominica.  - Balaguer.  - Môi trường Dominica ngày nay.  - Tương lai của hai nước.  Với những ai quan tâm tìm hiểu những vấn đề của thế giới hiện đại, thì sẽ là một thách thức lớn khi tìm hiểu khu vực biên giới dài 193 kilômét giữa cộng hòa Dominica và Haiti, hai quốc gia phân chia hòn đảo Caribbe lớn là Hispaniola nằm ở phía đông nam Florida (xem hình 11). Từ trên máy bay nhìn xuống, biên giới trông như một đường kẻ sắc nét với những đoạn quanh co, một nhát dao cắt tùy tiện ngang hòn đảo, và đột ngột phân chia màu đen sẫm và màu xanh của phong cảnh phía đông ranh giới (phía cộng hòa Dominica) với phong cảnh màu vàng và xám xịt ở phía tây ranh giới (phía Haiti). Trên mặt đất, có thể đứng bất kỳ ở chỗ nào trên biên giới, quay mặt về hướng đông, bạn sẽ nhìn thấy những rừng thông, sau đó quay lại, hướng về phía tây và chỉ thấy những vùng đất trơ trụi, không một bóng cây.  Những hình ảnh tương phản đó không chỉ thể hiện sự khác biệt giữa biên giới hai nước mà còn trên khắp cả nước. Ban đầu, phần lớn diện tích của cả hai phần đảo đều được rừng che phủ, những du khách châu Âu đầu tiên tới đây đã ghi lại rằng cảnh ấn tượng nhất của Hispaniola chính là những khu rừng um tùm, đầy các loại gỗ quý. Cả hai nước hiện đều không còn lớp rừng che phủ, nhưng Haiti bị mất nhiều hơn nhiều (Phụ bản ảnh 23, 24), tới mức hiện nước này chỉ còn bảy khu rừng lớn, trong đó chỉ có hai khu rừng được bảo vệ như những công viên quốc gia, nhưng cả hai cũng là mục tiêu của bọn lâm tặc. Ngày nay, rừng vẫn che phủ 28% diện tích lãnh thổ của cộng hòa Dominica, nhưng Haiti chỉ có 1%. Tôi sửng sốt trước quy mô của những khu rừng, thậm chí nằm cả trong vùng đất canh tác tốt nhất Dominica, giữa hai thành phố lớn nhất là Santo Domingo và Santiago. Cũng giống như những nước khác trên thế giới, những hậu quả mà Haiti và Dominica phải hứng chịu do phá rừng là thiếu gỗ và các vật liệu xây dựng khác từ rừng, xói mòn đất, đất bạc màu, bùn đất lắng đọng trong các lòng sông, mất thảm thực vật bảo vệ nguồn nước, và từ đó đánh mất tiềm năng thủy điện, làm giảm lượng mưa. Tất cả những vấn đề môi trường ở Haiti nghiêm trọng hơn ở cộng hòa Dominica. Tại Haiti, hậu quả nghiêm trọng nhất trong số những hậu quả vừa đề cập là vấn đề thiếu gỗ để sản xuất than củi, nhiên liệu chính để đun nấu của người Haiti.