#051 Historia 4. Rozkwity i upadki: Babilon, Asyria, Kreta

Summary: Historia, jakiej nie uczą w szkole, część czwarta (nie licząc skoków w bok). Tej nocy pożegnamy kilka cywilizacji, powitamy nowe oraz zatrzęsiemy światem i rozszarpiemy czas na strzępy. Circa XX w. p.n.e. Pochylamy głowy nad upadkiem Sumerii w 1940 r. p.n.e. W Mezopotamii bałagan, ale za to Asyria rośnie w siłę. Stare Imperium Asyryjskie! Kolejny król Sargon! Egipskie Średnie Państwo (które nieprawidłowo nazywamy Środkowym Królestwem) (pojęcie w czasie, nie w przestrzeni) zaczynamy od jedenastej dynastii zakończonej faraonem Mentuhotepem IV. Wielkie dzieło literackie starożytnego Egiptu: "Historia Sinuhe". Na Krecie rozkwita cywilizacja minojska. Omawiamy dysk z Fajstos, pismo linearne A (a nie liniowe, jak błędnie mówimy w audycji) oraz minojski pomysł na biznes. Circa XIX-XVIII w. p.n.e. Asyria kwitnie i handluje. Król Erishum I zawiera interesujący układ z bogiem Ashurem. W Anatolii (tereny dzisiejszej Turcji) Hetyci i Hatti tłuką się między sobą, a Asyryjczycy zakładają tam kompanie handlowe. Państwo egipskie znów się centralizuje. Bardzo ogarnięty faraon Senusret III robi porządek z nomarchami i krajem w ogóle — i zostaje bogiem. Prawdopodobnie stawia także pomnik waginy. Wspominamy wątpliwości Herodota dotyczące legendarnego Sesostrisa. Pierwsza potwierdzona królowa Egiptu — Sobekneferu (zarazem ostatnia w dwunastej dynastii). Malutki amorycki wódz Subu-Amum wyszarpuje malutki kawałek ziemi, gdzie leży malutki Babilon. Pierwszy zachowany tekst matematyczny: Plimpton-322. Asyria staje się wielkim państwem - pojawia się kapitan-ogarniacz Shamshi-Adad I, pierwszy amorycki król Asyrii. Podbija państwa Mari, Jamhad i Esznunna. Został nam po nim także pierwszy udokumentowany rodzicielski diss. Babilon Na tronie Babilonu zasiada Hammurabi i rządzi spokojnie, aż raz zdenerwują go Elamici. Czterdzieści lat był na bułce (ang. on the roll) dzięki talentom dyplomatycznym i organizatorskim. Po śmierci króla następuje degeneracja państwa nadgryzanego ze wszystkich stron (nagryzają: Kasyci, dynastia Kraju Nadmorskiego, Asyryjczycy, Elamici). Dlaczego Babilon jest ważny, skoro był tak krótko? Dlaczego kodeks Hammurabiego był ważny, skoro nie był ani pierwszy, ani odkrywczy? Circa XVIII-XVII w. p.n.e. Cywilizacja minojska przeżywa drobne trzęsienia ziemi oraz prosperity, a także niesie trochę postępu na tereny greckie (kultura mykeńska). W Egipcie dynastie równoległe jedna po drugiej, czyli nic dobrego. Delta Nilu zajęta przez Kananitów, po terenie kręcą się Hyksosi, zaczyna się Drugi Okres Przejściowy. XVII w. p.n.e. - trzęsienie świata Wybuch wulkanu Thera zmiata cywilizację minojską. Aby zobrazować jego moc, porównujemy ze współczesnymi erupcjami (Krakatoa i Tambora). Omawiamy wpływ na okolicę i cały świat. Kiedy to w zasadzie zaszło? Chronologia wysadzona w powietrze Sposoby na synchronizowanie chronologii. Tabliczka 63 z Enuma Anu Enlil. Chronologie: średnia, długa, krótka i ultrakrótka. Śmiejemy się z egipskich list królów. Jak sobie radzić z brakiem synchronizacji? Cenzusy bydła. Święto Sed. Synchronizmy astronomiczne. Szczególne dla starożytnego Egiptu datowanie sotisowe. Kalendarz oparty na heliakalnym wschodzie Syriusza. Egiptolodzy tracą rozum. Wyciągamy dendrochronologię. circa XVII-XVI w. p.n.e. Mykeńczycy podbijają resztki Minojczyków, z czego wynika pismo minojskie linearne B. Pierwsza porządnie udokumentowana chińska dynastia. Kości wróżebne i początki chińskiego pisma (dygresja na kości i na wynalazek pisma). Koniec cywilizacji doliny Indusu. Hetyci zakładają państwo! Hattusili I i Mursili I podbijają teren aż do Syrii i do Babilonu. Koniec Amorytów. Babilon przechodzi w ręce Kassytów. 1550 r. p.n.e.: zapisy na Stelli Burz w Egipcie. Robimy podsumowanie, drobne uzupełnienia i lekki spojler epoki żelaza. Bonus: Polecanki literatury wagonowej Z Babilonem: "Strzała z Elamu" (Jerzy Edigey), Z basenem morza Śródziemnego: "Czarne okrę