Logos

 یکی از استدلال‌های استقرایی ما «استنتاج از طریق بهترین تبیین» است. ما آدم‌ها گاهی با یک پدیده‌ی عجیب‌وغریب مواجه می‌شویم و ذهن‌مان مدت‌ها با آن درگیر می‌شود. در چنین حالتی، تلاش می‌کنیم آن را «تبیین» کنیم؛ یعنی بر اساس نظریه‌های ذهنی‌مان توضیح و تشریح معقولی برای آن پیدا کنیم و از این سردرگمی خلاص شویم. اما بعضی وقت‌ها موقعیتی پیش می‌آید که برای یک پدیده‌ی واحد چند تبیین متفاوت در دست داریم. در این‌جا «استنتاج از طریق بهترین تبیین» وارد میدان می‌شود و به ما یاد می‌دهد که کدام یک از آن‌ها را انتخاب کنیم و لوازم و نتایج کدام یک از آن‌ها را بپذیریم. این آخرین اپیزود از سریال منطق است.

یکی از دسته‌های استدلال‌های استقرایی «تمثیل» است. شاید خیال کنیم که تمثیل حضور چندانی در استدلال‌های ما ندارد اما بخش عمده‌ای از دانش ما درباره‌ی جهان خارجْ از طریق نمونه‌های تمثیل (مثل مدل‌سازی و استعاره) به‌دست آمده است. ما آن‌چنان با این نوع استدلال درآمیخته‌ایم که برخی معتقدند حقیقت چیزی نیست جز تمثیل‌ها و استعاره‌های پرمصرف. در این اپیزود، اشاره‌‌ی مختصری هم به نظرات نیچه و لیکاف خواهیم داشت.

استدلال استقرایی استدلالی است که اگر مقدمات صادق باشند، نتیجه با درصد بالایی از احتمال صادق خواهد بود. توی پادکست لوگوس سه نمونه از استدلال‌های استقرایی را بررسی می‌کنیم. اولین مورد خودِ استقراست. استقرا یعنی روز اول یک کلاغ سیاه ببینم؛ روز دوم یک کلاغ سیاه دیگر ببینم؛ روز سوم و چهارم ... تا روز صدم هم این تجربه برای‌م تکرار شود؛ پس نتیجه بگیرم که کلاغ صدویکمی هم به احتمال زیاد سیاه خواهد بود. استقرا یکی از اصلی‌ترین شیوه‌های استدلالی ما توی زندگی روزمره و علم است که البته از نظر فلسفی، با بحران‌هایی مواجه است. مهم‌ترین نقد علیه استقرا هم از جانب جناب دیوید هیوم مطرح شده که توی این اپیزود، سری هم به این نقد می‌زنیم.

بخش زیادی از باورهای ما برآمده از استدلال‌اند. اگر بخواهیم شبکه‌ی باورهای ذهنی‌مان را سروسامان بدهیم، باید بتوانیم استدلال‌های منتهی به این باورها را ارزیابی کنیم. در این اپیزود، بحث می‌کنیم که منطق چه‌طور با این استدلال‌ها سروکله‌ می‌زند و چه‌گونه با ارائه‌ی ساختارهایی سعی می‌کند که تصویر کاملی از استدلال‌های قابل‌اعتماد به دست‌مان بدهد. 

دسته‌ای از محتویات ذهنی ما کلاف درهم‌پیچیده‌ای از جملات و باورهایی است که داریم. اگر بخواهیم به شکل منطقی به سراغ آن‌ها برویم و مطابقت‌شان با جهان خارج را بررسی کنیم، ابتدا باید سروسامانی به آن همه پیچیدگی‌ها بدهیم تا سردرگم نباشیم. برای این کار، اول باید جملات توی ذهن‌مان را بشناسیم و بعد، آن‌ها را دسته‌بندی کنیم. این مسئله‌ی اصلی این اپیزود است. 

نگاه ارسطویی به ما می‌گفت که جهان مثل یک پازل است؛ قطعه‌قطعه و ساختارمند. حالا منطق به ما می‌گوید که اگر می‌خواهید مفاهیم حقیقی را به‌درستی بفهمید، باید آن‌ها را مطابق با جایگاهی که در پازل جهان دارند به ذهن‌تان بیاورید. پس قبل از هر چیز باید برای هر قطعه از پازل جهان یک کد معین کنیم تا بتوانیم تک‌تک قطعات و در نهایت، کل پازل را با کمک این کدها به درون ذهن‌مان منتقل کنیم.

روزگاری افلاطون گفته بود که قصاب خوب وقتی بخواهد لاشه‌ی گاوی را قطعه‌قطعه کند، استخوان‌ها را از مفصل‌هایشان جدا می‌کند. به همین ترتیب، فیلسوفی که می‌خواهد جهان خارج را بشناسد، باید توصیفی از این جهان ارائه کند که درست مطابق با ساختار جهان باشد و اجزای جهان را درست از مفصل‌هایش جدا کند. در این اپیزود به ستون سوم از جدول فلسفی، یعنی ستون جهان خارج، می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم مثل یک قصاب خوب، جهان را از مفصل‌هایش تکه‌تکه کنیم.

توی فلسفه، یکی از اساسی‌ترین بحث‌ها بررسی نسبت بین زبان و ذهن و جهان خارج است؛ آن‌قدر اساسی که شاید کل فلسفه‌ورزی مبتنی بر آن باشد. منطق هم وقتی می‌خواهد کاری از پیش ببرد، اول از ما می‌خواهد که بصیرت و بینشی در قبال این سه داشته باشیم تا با کمک آن بتواند راه‌حلی برای حل مسئله‌ی مطابقت محتویات ذهنی با مابازاهای خارجی پیش پای‌مان بگذارد. توی اپیزود سوم، جدولی معرفی کردیم که به همین ساحت‌های زبانی و ذهنی و خارجی اشاره داشت. توی این اپیزود، نیمی از این جدول را با تکیه به درک‌متعارف‌مان طی می‌کنیم؛ از ساحت زبان تا ساحت معنا.

کم‌کم باید وارد گود فلسفه و منطق بشویم تا ببینیم چه مسئله‌ها و چه راه‌حل‌هایی دارند. در اپیزود قبل فهمیدیم که منطق اول باید ابزاری به ما بدهد که با کمک آن مطابقت تصورات‌مان با مابازاهایشان را بررسی کنیم. آن ابزار منطق در زمین بازی فلسفه طراحی شده؛ پس پیش از هر چیز باید این زمین بازی را کامل بشناسیم. در این اپیزود، با جدولی آشنا می‌شویم که این زمین بازی را نشان‌مان می‌دهد.   لوگوس را با آی‌دی زیر در تلگرام و توییتر بیابید:@Logos_podcast 

اگر قرار است با کمک منطق محتویات ذهنی‌مان را سروسامان بدهیم، اول باید بدانیم محتویات ذهنی چه چیزهایی هستند. در این اپیزود به این سوال پاسخ می‌دهیم.  

توی هر اپیزود از پادکست لوگوس، یک بحث فلسفی را مطرح خواهم کرد؛ البته جنبه‌های ساده و قابل‌فهم‌ش را. برای شروع، فعلا سراغ «منطق» می‌روم.